Czym jest stres?
Słowo „stres” jest dziś używane bardzo często – mówimy, że mamy stres w pracy, że ktoś nas zestresował, albo że coś „jest stresujące”. Ale czym tak naprawdę jest stres w ujęciu psychologicznym?
Stres to naturalna reakcja organizmu i psychiki na sytuację, którą odbieramy jako trudną, wymagającą albo zagrażającą. Może to być coś nagłego, jak wypadek, ale też coś codziennego, np. napięte relacje z przełożonym, problemy finansowe czy nadmiar obowiązków.
W psychologii stres nie jest jednoznacznie czymś „złym”. To sygnał, że dzieje się coś, co wymaga od nas adaptacji – zmiany, wysiłku, mobilizacji sił psychicznych lub fizycznych.
Jak działa stres?
Stres można opisać jako proces – nie jest to tylko emocja, ale cała seria reakcji:
- Bodziec stresujący (stresor) – czyli konkretna sytuacja, np. egzamin, rozmowa kwalifikacyjna, konflikt z bliską osobą.
- Ocena poznawcza – czyli sposób, w jaki interpretujemy daną sytuację. Dla jednej osoby egzamin to wyzwanie, dla innej – katastrofa.
- Reakcja organizmu – napięcie mięśni, przyspieszone tętno, trudności z koncentracją, drażliwość.
- Strategie radzenia sobie – czyli to, jak próbujemy sobie z tą sytuacją poradzić (np. działanie, unikanie, szukanie wsparcia).
Rodzaje stresu
Psychologia wyróżnia kilka form stresu:
- Eustres – stres pozytywny, motywujący do działania (np. przed ważnym wystąpieniem).
- Dystres – stres negatywny, przytłaczający, wywołujący lęk i poczucie braku kontroli.
- Stres przewlekły – długotrwałe napięcie, które może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych i psychicznych.
Stres a psychika
Z perspektywy psychologicznej, stres to nie tylko reakcja „tu i teraz”, ale też coś głęboko związanego z naszymi wcześniejszymi doświadczeniami, cechami osobowości i wewnętrznymi konfliktami.
Niektóre osoby przeżywają stres silniej, ponieważ:
- mają tendencję do perfekcjonizmu,
- noszą w sobie nierozwiązane konflikty wewnętrzne,
- doświadczyły w przeszłości sytuacji zagrażających i pozostały w stanie podwyższonej czujności.
W psychoterapii często okazuje się, że to, co na pierwszy rzut oka wygląda jak „problem ze stresem”, ma swoje źródła w głębszych trudnościach psychicznych – np. lęku przed oceną, niskim poczuciu własnej wartości czy nieświadomych mechanizmach obronnych.
Jak radzić sobie ze stresem?
Skuteczne radzenie sobie ze stresem nie polega na jego unikaniu, ale na rozumieniu tego, co go wywołuje i jak wpływa na nasz organizm i psychikę. Warto:
- uczyć się rozpoznawać własne reakcje na stres,
- ćwiczyć uważność i regulację emocji,
- dbać o odpoczynek i sen,
- szukać wsparcia – w relacjach, a czasem także w terapii.
W przypadku stresu przewlekłego, silnego lub trudnego do zniesienia warto skonsultować się z psychoterapeutą – nie tylko po to, by „obniżyć napięcie”, ale by zrozumieć, co stres mówi o naszej psychice i jak można zacząć inaczej reagować.